De invloed van ontheffingen op de arbeidsparticipatie van wwb-ers

Onderzoeksdoel en vraagstelling

De Inspectie heeft onderzocht welk beleid gemeenten hebben vastgesteld voor het verlenen van ontheffingen van de arbeids- en re-integratieverplichtingen, op welke wijze klantmanagers in de uitvoeringspraktijk beslissen over een verzoek tot ontheffing en hoe de sturing en controle op ontheffingen in algemene zin plaatsvindt. De centrale vraag is in hoeverre de arbeidsparticipatie van WWB’ers wordt beïnvloed door het verlenen van ontheffingen van de arbeidsplicht en re-integratieverplichting?

Samenvatting en conclusie

De Inspectie heeft onderzocht welk beleid gemeenten hebben vastgesteld voor het verlenen van ontheffingen van de arbeids- en re-integratieverplichtingen, op welke wijze klantmanagers in de uitvoeringspraktijk beslissen over een verzoek tot ontheffing en hoe de sturing en controle op ontheffingen in algemene zin plaatsvindt. De centrale vraag is in hoeverre de arbeidsparticipatie van WWB’ers wordt beïnvloed door het verlenen van ontheffingen van de arbeidsplicht en re-integratieverplichting? Iedere WWB’er is verplicht algemeen geaccepteerde arbeid te aanvaarden, tenzij er belemmeringen zijn die dit niet of moeilijk mogelijk maken. Gemeenten hebben de bevoegdheid om de WWB’er tijdelijk een ontheffing van de arbeidsplicht en/of re-integratieverplichting te verlenen, maar moeten daar terughoudend mee omgaan. De wetgever heeft de gemeenten de vrijheid gelaten om het begrip dringende redenen en de voorwaarden waaronder een ontheffing van de arbeidsplicht kan worden verleend nader in beleid uit te werken. Meer dan de helft van de geënquêteerde gemeenten heeft dat niet gedaan. Van de overige gemeenten die wel beleid of uitvoeringsinstructies hebben, heeft de Inspectie vastgesteld dat de diepgang erin ontbreekt om klantmanagers in de uitvoering voldoende sturing te geven. De vrijheid die de klantmanager heeft om tot zijn beslissing te komen biedt enerzijds de mogelijkheid tot het leveren van het noodzakelijke maatwerk aan de WWB’er. Anderzijds bestaat het risico dat klantmanagers in gelijke situaties verschillend handelen. Klantmanagers geven aan dat zij in de uitvoeringspraktijk met regelmaat gebruik maken van eigen vuistregels om tot hun beslissingen te komen. Omdat klantmanagers een grote mate van handelings- en beslissingsvrijheid hebben is het van belang dat er een kwaliteitssysteem is om de eenduidigheid en kwaliteit van de uitvoering te bewaken. De Inspectie heeft op basis van casestudies bij 7 gemeenten vastgesteld dat gemeenten kwaliteitscontroles uitvoeren, zij het dat deze controles vooral een procesmatig karakter hebben. Een inhoudelijke controle op de overwegingen die hebben geleid tot het verlenen van de ontheffing en de inzet van een re-integratietraject heeft de Inspectie niet kunnen vaststellen. Gemeenten laten ook WWB’ers ‘met rust’ zonder dat daaraan een ontheffingsbeslissing ten grondslag ligt. Voor dit onderzoek de informele ontheffingen genoemd. In tegenstelling tot de formele ontheffingen worden informele ontheffingen niet geregistreerd en verantwoord.